Święto Narodowe Samów – ważny dzień na Północy.

Święto Narodowe Samów to bardzo ważny dzień w północnych krańcach Europy. Dzisiaj kilka słów o święcie, które obchodzone jest na pamiątkę pierwszego ponadkrajowego spotkania Samów 6.2.1917 roku w Trondheim.

SÁPMI

Sápmi to słowo, którego powinniśmy się nauczyć.  Występuje ono w nieco różniących się formach w głównych dialektach samskich i może oznaczać zarówno Samów, języki samskie, a także Ziemię Samów. Określenie Lapończyk jest przez wielu uważane za pejoratywne lub wręcz obraźliwe, dlatego lepiej go unikać.

Mapa Sapmi. / Święto Narodowe Samów

SAMOWIE – RDZENNA LUDNOŚĆ PÓŁNOCNEJ EUROPY 

Samowie to rdzenna ludność zamieszkująca północne tereny Norwegii, Szwecji, Finlandii oraz Rosji. Należy dodać – jedyna ludność rdzenna Europy. Przez wiele pokoleń marginalizowana, dyskryminowana, pozbawiana swoich terytoriów, tak niezbędnych do pielęgnowania i przekazywania swojej kultury nowym pokoleniom. Natura stanowi nieodłączną część kultury Samów. Według starych wierzeń samskich, natura we wszystkich swoich formach jest tworem żywym, każda z tych form posiada duszę, nawet kamień. Człowiek będący również częścią tej natury może posiadać nawet kilka dusz, niektóre z nich mogą wychodzić poza ciało człowieka np. w czasie transu lub snu. Ale złożony system wierzeń, wielokrotność światów, labirynt istot nadprzyrodzonych, szamani, bębny, zorze polarne i joik* to temat na osobny wpis. Wierzenia Samów były nieustannie wyśmiewane, przedstawiane jako gorsze i prymitywne.

POLITYKA ASYMILACYJNA WOBEC SAMÓW 

W ramach polityki asymilacji prowadzonej (w różnych okresach i o różnym natężeniu) przez wszystkie kraje, na terytoriach których zamieszkiwali Samowie, próbowano (często niestety skutecznie) pozbawić Samów własnego języka, wierzeń i tradycji. Szkoły z internatem były idealne do tego celu, oddalone od rodziny, języka, kultury, dzieci przestawały używać języków samskich na rzecz języków państwowych. Często mówienie w dialektach samskich było powodem szykan i kar.

Polityka asymilacji w Norwegii jest uważana za najbardziej restrykcyjną. W Szwecji polityka asymilacji podzielona była na dwie grupy – jedna dotyczyła „łagodniejszego” traktowania Samów zajmujących się hodowlą reniferów. Dążono nawet do oddzielenia tej grupy, aby nie zniszczyć ich kultury, dlatego też dla dzieci pochodzących z tej grupy tworzono nawet odrębne szkoły, w różnych miejscach, w których nauka odbywała się okresowo, jednak nauka prowadzona była w języku szwedzkim. Do drugiej grupy, czyli tej wymagającej asymilacji zaliczali się wszyscy pozostali Samowie.

POŁOŻENIE SAMÓW W FINLANDII

Fińskie ruchy narodowe z początku XX wieku jako cel nadrzędny przyjmowały „ujednolicenie” całego państwa pod względem języka oraz kultury. Po uzyskaniu niepodległości (1917) tendencje nacjonalistyczne były jeszcze silniejsze. Mimo braku oficjalnych zakazów czy nakazów dotyczących Samów, istniało wiele niepisanych zasad, według których postępowali nauczyciele i urzędnicy. Kultura i języki samskie były uznawane za gorsze w porównaniu z językiem i kulturą fińską. Przynależność do kultury samskiej była powodem do wstydu, ponieważ Samowie często byli obiektem kpin i niewybrednych żartów. W Rosji do czasów rewolucji bolszewickiej Samowie mogli żyć względnie wolni, natomiast czasy stalinizmu były najgorsze – w ramach polityki kolektywizacji przesiedlano Samów w różne miejsca oraz całkowicie pozbawiano prawa do mówienia w swoim języku. Do tej pory pozycja Samów w Rosji jest w porównaniu z pozostałymi państwami najsłabsza.

Samowie zamieszkujący tereny Finlandii postanowili walczyć o swoje prawa, dlatego też już w 1945 roku powołano pierwszą samską organizację Związek Samów (fin. Sami Liitto). Głównym celem tej organizacji było zwrócenie uwagi całego społeczeństwa Finlandii na sytuację Samów. Zmiany zachodziły bardzo powoli, najbardziej zauważalne dopiero pod koniec lat 80. XX wieku. W 1986 roku w czasie I Międzynarodowej Konferencji Samów przyjęto charakterystyczną flagę, której używa się do dzisiaj. Flaga odwołuje się do samskich wierzeń – kolor czerwony w okręgu symbolizuje słońce, a kolor niebieski księżyc, pozostałe kolory nawiązują do tradycyjnych strojów samskich.

W Finlandii w 1992 roku wprowadzono uregulowania prawne umożliwiające naukę języków samskich w szkołach.

Flaga Sapmi / Święto Narodowe Samów

UTWORZENIE PARLAMENTU SAMÓW 

Jednak najważniejszym wydarzeniem w historii Samów jest utworzenie Parlamentu Samów, Sámediggi w 1996 roku.  Parlament ten nie posiada co prawda statusu oficjalnego organu państwa fińskiego, jednak pełni bardzo ważną rolę na rzecz wspierania i rozwoju kultury oraz języków samskich. Siedzibą parlamentu jest fińska miejscowość Inari. 21 członków oraz czterech zastępców wybiera się na czteroletnią kadencję, to właśnie parlament określa kto może brać udział w wyborach, tym samym wprowadza zasady, na podstawie których dana osoba może być uznana za Sama. Określanie kto jest lub kto może nazywać się Samem, budzi ciągle wiele kontrowersji, najbardziej liberalne podejście postuluje pozostawić kwestię przynależności etnicznej osobistej decyzji.

PRZEPROSINY

W 1997 roku król Norwegii, Harald V oficjalnie przeprosił Samów za politykę asymilacji. Rok później podobne przeprosiny skierowane wobec Samów wygłosiła szwedzka minister Annika Åhnberg. Biskup Oulu w Finlandii Samuel Salmi poprosił o wybaczenie Samów za ich pozycję w fińskim kościele luterański, zrobił to jednak w swoim imieniu, nie było to oficjalne stanowisko. Państwo fińskie nie wystosowało żadnych oficjalnych przeprosin. Obecnie w Finlandii na terenach zamieszkałych przez Samów dzieci mają dostęp do edukacji w językach samskich, natomiast w pozostałych miejscach Finlandii istnieje taka możliwość, chociaż ze względu na brak nauczycieli może to być bardzo trudne. Na szczęście w ostatnich latach w Finlandii możemy zauważyć bardzo wiele pozytywnych zmian, co najważniejsze zaczęto również rozmawiać na trudne tematy dotyczące relacji między Finami i Samami. Fińskie ministerstwo edukacji i kultury bardzo aktywnie wspiera nauczanie języków samskich.    

*tradycyjny śpiew Samów.

Źródła:

• K.Rantanen, J. Kanninen, Vastatuuleen, Saamen Kansan Pakkosuomalaistamisesta, Kustantamo S&S, Helsinki 2019
• (red.) U-M. Kulonen, I. Seurujärvi-Kari, R. Pulkkinen, The Saami. A Cultural Encyclopaedia, Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Vammala 2005
• Parlament Samów – https://www.samediggi.fi/
• Jeżeli macie ochotę nauczyć się kilku słów w językach samskich – http://sanosesaameksi.yle.fi/