Art nouveau w Helsinkach – legendy zaklęte w fasadach.

Jednym z najbardziej znanych architektonicznych ikon Helsinek jest biała, dominująca w panoramie miasta bryła katedry oraz odpowiadające temu stylowi budynki Uniwersytetu Helsińskiego oraz siedziby fińskiego rządu. Wystarczy jednak zatoczyć szersze kręgi, spacerując po centrum, aby trafić na miejsca o zupełnie innym charakterze, pełne zagadkowych, wręcz bajkowych form. Są to budynki o różnych, nie zawsze na pierwszy rzut oka oczywistych funkcjach, od kamienic mieszkalnych po siedziby firm, instytucji i organizacji społecznych, a także obiekty kultury i infrastruktury. To architektura w stylu art nouveau, powstała w okresie na przełomie XIX i XX wieku kluczowego okresu w rozwoju państwa fińskiego.

W Helsinkach znajduje się ok. 600 budynków zaprojektowanych w tym stylu w latach 1895-1915 — to więcej niż Brukseli czy Barcelonie. Najwięcej z nich znajduje się w rejonach w pobliżu centrum miasta, takich jak Kruununhaka, Katajanokka, Ullanlinna, Eira, a także w położonych nieco dalej na północ dzielnicach Kallio i Vallila. Dla osób podróżujących do Helsinek możliwość kontaktu z helsińskim art nouveau pojawia się niemal od razu po przybyciu — budynek głównego dworca kolejowego oraz zlokalizowany w jego bezpośrednim sąsiedztwie Teatr Narodowy to jedne z najbardziej znanych przykładów tego nurtu. Styl ten przyjął się także w innych fińskich miastach, takich jak Turku, Helsinki czy Jyväskylä.

Art nouveau / Muzeum Narodowe w Helsinkach

ARCHITEKCI, METALOPLASTYKA I DEKORACJE 

Architekci działający w tym czasie, tacy jak Lars Sonck czy trio Gesellius-Lidgren-Saarinen, unikali klasycznych, powtarzalnych motywów. Sprzyjały im w tym możliwości dokształcania się w innych krajach i nawiązane tam kontakty oraz rozwój technologiczny. Upowszechnienie się zastosowania stali jako materiału konstrukcyjnego pozwoliło na swobodniejsze kształtowanie budynków oraz eksperymenty z wielkością i kształtem okien, dodawanie wykuszy oraz podcieni. Uroku budynkom dodają także dekoracje malarskie oraz bogato zdobione wejścia z elementami metaloplastyki. Kolorystyka elewacji jest bardzo zróżnicowana, utrzymana zwykle w jasnych, żywych barwach, takich jak odcienie żółci, pomarańczu a nawet różu! Innym często stosowanym wykończeniem elewacji są surowe bloki granitu — lokalnego, typowego dla Finlandii materiału, trwałego i odpornego na surowe warunki klimatyczne.

Art Nouveau / Teatr Narodowy w Helsinkach

FOLKLOR, MITOLOGIA I NARODOWE SYMBOLE

Architektura tego okresu miała w Finlandii szczególne znaczenie nie tylko na płaszczyźnie artystycznej. Stała się także narzędziem budowania tożsamości rodzącego się państwa, łącząc cechy stylu Jugend znanego z paryskich czy brukselskich kamienic z nurtem narodowego romantyzmu. Projektanci czerpali inspirację z folkloru i mitologii (w szczególności “Kalevali”, fińskiego eposu narodowego) oraz fińskiej przyrody, przykładając ogromną wagę nie tylko do estetyki detali, ale także do ich symboliki. Elewacje są pełne ukrytych, nie zawsze od razu czytelnych znaczeń. Można odnieść wrażenie, że przypominają one przechodniom o ważnych mitologicznych wydarzeniach oraz ich bohaterach. Z fasad spoglądają między innymi sowy, łabędzie, ryby, trolle, żaby, a także niedźwiedzie – jeden z fińskich narodowych symboli. Wśród roślinnych motywów popularne były m.in. paprocie, szyszki, liście dębu oraz żołędzie. Nazwy niektórych budynków (Ihantola, Pohjola, Kylikki) również nie są przypadkowe — one także nawiązują do istotnych miejsc lub postaci mitycznego fińskiego uniwersum. Nie brakuje także nawiązań do mitologii greckiej i rzymskiej.

Detal z budynku instytucji ubezpieczeniowej Pohjola

Detal z motywem sowy w dzielnicy Katajanokka

ART NOUVEAU W HELSINKACH XX WIEKU

W drugiej dekadzie XX wieku podejście do projektowania mieniło się na bardziej praktyczne i racjonalne. Pojawiły nawiązania do klasycznych, geometrycznych form, architektury amerykańskiej oraz stylu art deco. Na tym etapie doszło jednak do gwałtownego zatrzymania rozwoju tego nurtu na skutek wojny domowej w Finlandii oraz I wojny światowej. Pomimo że czas dominacji stylu art nouveau był bardzo krótki w porównaniu do innych epok w architekturze i sztuce, zakładana przez twórców rola architektury w tworzeniu narodowej świadomości Finów została spełniona, a jej wpływy pozostaną widoczne w fińskiej architekturze, sztuce oraz wzornictwie w późniejszych dekadach.

Kamienica w dzielnicy Katajanokka